Entri yang Diunggulkan

ONCE UPON A TIME IN CHINA (BEIJING & SHANGHAI) INTERNASIONAL FIELD STUDY MAGISTER MANAJEMEN - FEB UNIVERSITAS LAMPUNG

Di Kota Shanghai terdapat beberapa universitas yang cukup populer, antara lain: Shanghai Jiao Tong University; Shanghai Normal University; S...

Selasa, 11 Oktober 2022

TEMBANG PANGKUR


#01

Sekar pangkur kang winarna
Lelabuhan kang kanggo wong ngaurip
Ala lan becik puniku
Prayoga kawruhana
Adat waton puniku dipunkadulu
Miwah ingkang tata krama
Den kaesthi siyang ratri.

Arti Tembang

Nasihat ini dibalut dengan tembang Pangkur. Seyogyanya kamu memahami hakikat dedikasi bagi kehidupan, perihal baik dan buruk yang perlu kamu ketahui. Pahami pula watak dan aturan, serta jangan lupakan tata krama baik siang maupun malam.


#02

Miwah ta sabarang karya
Ing prakara kang gedhe lan kang cilik
Papat iku aja kantun
Kanggo sadina-dina
Rina wengi nagara miwah ing dhusun
Kabeh kang padha ambegan
Papat iku aja lali.

Arti Tembang

Demikian pula pertimbangan empat perkara dalam segala hal baik yang besar maupun yang kecil jangan kamu lupakan, terapkan sehari-hari, siang atau malam, di kota maupun di desa. (Hal ini berlaku) untuk semua makhluk yang bernapas.

    #03

    Mapan watake manusa
    Pan ketemu ing laris lawan linggih
    Solah muna-muninipun
    Pan dadi panengeran ingkang
    Kang apinter kang bodho miwah kang luhur
    Kang sugih lan kang melarat
    Tanapi manusa singgih.

    Arti Tembang

    Ciri sikap insan itu tampak dari bagaimana caranya berjalan dan duduk, tindak-tanduk dalam berbicara. Meskipun orang itu pintar atau bodoh, berderajat tinggi atau hina, kaya atau miskin

    #04

    Kalamun ana manusa
    Anyinggahi dugi lawan prayogi
    Iku watake tan patut
    Awor lawan wong kathah
    Wong degsura ndaludur tan wruh ing edur
    Aja sira pedhak-pedhak
    Nora wurung neniwasi.

    Arti Tembang

    Jika ada insan yang melupakan pertimbangan nalar, itu tak patut berbaur dengan orang banyak. Janganlah kamu dekati orang yang tak tahu watak dan hanya menuruti kemauannya sendiri, (orang menyerupai itu) akan membawa kehancuran.

    #05

    Tinitik ing solah muna
    Lawan muni ing laris lawan linggih
    Iiku panengeran agung
    Winawas ginrahita
    Pramilane ing wong kuna-kuna iku
    Yen amawas ing sujanma
    Datan kongsi mindho gaweni.

    Arti Tembang

    Terlihat dari tindak-tanduk, berbicara, berjalan, dan duduk, itu cirri utama yang gampang diketahui dan dirasakan. Oleh alasannya itu, orang jaman duu tidak pernah salah dalam menilai orang.

    #06

    Ulama miwah maksiyat
    Wong kang kendel tanapi wong kang jirih
    Durjana bebotoh kaum
    Lanang wadon pan padha
    Panitike manusa wateke wewatekipun
    Apa dene wong kang nyata
    Ing pangawruh kang wus pasthi.

    Arti Tembang

    Ulama atau penjahat, pemberani maupun penakut, pencuri maupun bebotoh, atau lelaki maupun wanita semua mempunyai ciri-ciri yang sama.

    #07

    Iku wong cecunguk murka
    Nora nana mareme jroning ati
    Sabarang karepanipun
    Nadyan wusa katekan
    Karepane nora mari saya banjur
    Luwamah lawan amarah
    Iku kang den tut wuri.

    Arti Tembang

    Orang menyerupai itu disebutpenjahat serakah, tidak pernah merasa puas meskipun semua keinginannya telah terpenuhi, kemauannya tidak ernah berhenti, malah semakinmenjadi-jadi, menurutkan hawa nafsu lawamah dan amarah.


    #08

    Masa mengko mapan arang
    Kang katemu ing basa kang basuki
    Ingkang lumrah wong puniku
    Dhengki srei lan dora
    Iren meren dahwen pinasten kumingsun
    Opene nora prasaja
    Jail mutakil bakiwit.

    Arti Tembang

    Masa sekarang, sangat sulit menemukan sikap yang baik. Umumnya (manusia sekarang) itu dengki, serakah, dan pembohong, malas, iri, bahagia encela, sombong, tidak jujur, jahil, banyak curiga, dan curang

    #09

    Sabarang kang dipun ucap
    Nora wurung amrih oleh pribadi
    Iku labuhan patut
    Aja na nedya nulad
    Ing wateking nenem prakara punika
    Sayogyane ngupaya
    Lir mas tumimbul ing warih.

    Arti Tembang

    Semua yang diucapkannya hanya untuk laba diri sendiri. Hal itu bukan kebajikan yang baik, dan jangan ada yang menjiplak keenam sifat di atas. Seyogyanya berlakulan menyerupai emas yang tersembul di permukaan. (mas tumimbul merupakan arahan pola tembang berikutnya yaitu maskumambang).

    #10

    Alaning liyan den andhar
    Ing becike liyan dipunsimpeni
    Becike dhewe ginunggung
    Kinarya pasamuan
    Nora ngrasa alane dhewe ngendhukur
    Wong mangkono wateknya
    Nora kena denpedhaki.

    Arti Tembang

    Kejelekan orang lain disebarluaskan, sementara kebaikan (orang lain) disembunyikan, kebaikannya sendiri disanjung-sanjung dan dibicarakan dalam pertemuan, tidak merasa kejelekannya sendiri bertumpuk. Orang yang bertabiat menyerupai itu tidak layak kamu dekati.

    #11

    Nyumur guling linira
    Ambeladhah nora duwe wewadi
    Nora kene rubung-rubung
    Wewadine den umbar
    Mbuntut arit punika pracekanipun
    Ambener ing pangarepan
    Nanging nggarethel ing wuri.

    Arti Tembang

    Nyumur gumuling artinya tidak sanggup menyimpan rahasia, bila mendengar kabar (meskipun sebagian) pribadi disebarluaskan. Mbuntut arit artinya di awal terdengar baik tapi menggerutu di belakang.

    #12

    Ing sabarang tingkah polah
    Ing pangucap tanapi lamun linggih
    Sungkan asor ambekipun
    Pan lumuh kaungkulan
    Ing sujanma pangrasane dhewekipun
    Nora nana kang memadha
    Angrasa luhur pribadi.

    Arti Tembang

    Segala tingkah laku, dalam berbicara maupun duduk, tabiatnya tidak mau dikalahkan oleh orang lain, tidak mau ada yang menyamai, ia merasa dirinya paling tinggi.

    #13

    Para penginan tegesnya
    Genjah iku cak-cekan barang kardi
    Angrong pasanak liripun
    Remen ulah miruda
    Mring rabine sadulur miwah ing batur
    Mring sanak myang prasanakan
    Sok senenga den ramuhi.

    Arti Tembang

    Adalah gampang tergiur sesuatu. Genjah artinya bahagia berkata jorok, angrong pasanakan artinya bahagia berselingkuh dengan istri orang, dan bila sudah menyayangi istri sahabat atau kerabat harus terlaksana.
      

    #14

    Aja lunyu lemer genjah
    Angrong pasanakan nyumur gumuling
    Ambubut arit puniku
    Watek datan raharja
    Pan wong lunyu nora pantes dipunenut
    Monyar-manyir tan anteban
    Dela lemeran puniku.

    Arti Tembang

    Janganlah bersikap lunyu lemer genjah, angrong pasanakan nyumur gumuling, dan ambubut arit karena sifat itu tidak akan menyelamatkanmu, tidak patut kamu anut. Watak lunyu itu artinyakata-katanya tidak sanggup dipegang, sedangkan sifat lemer

    #15

    Aja nedya katempelan
    Ing wewatek kang tan panates ing budhi
    Watek rusuh nora urus
    Tunggal lawan manusa
    Dipun sami karya labuhan kang patut
    Darapon dadi tuladha
    Tinuta ing wuri.

    Arti Tembang

    Jangan hingga kamu dihinggapi watak yang tidak pantas alasannya sikap jahat menyerupai itu tidak patut disandang manusia. Seyognya berbuatlah kebajikan sehingga menjadi suri teladan dan panutan di kemudian hari.

    Guru Gatra, Guru Wilangan Dan Guru Lagu Tembang Pangkur

    Guru Gatra : 7 Gatra
    Guru Wilangan dan Guru Lagu : 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i

    Sifat Tembang Pangkur

    Nepsu, untuk memberi tuntunan, dongeng perang, pembuka cerita

    Falsafah Tembang Pangkur

    Pangkur berasal dari kata mungkur / mundur, yang artinya sudah mundur dari hawa nafsu duniawi 

    SERAT WEDHATAMA PUPUH 1 PANGKUR PADA 1 - 14

    PUPUH 1

    PANGKUR


    PADA 1

    Mingkar-mingkuring ukara

    Akarana karenan mardi siwi

    Sinawung

    resmining kidung

    Sinuba sinukarta

    Mrih kretarta pakartining ilmu

    luhung

    Kang tumrap ing tanah Jawa

    Agama ageming aji


    Artinya:

    Meredam nafsu angkara dalam diri

    Hendak berkenan mendidik putra-putri

    Tersirat dalam indahnya tembang

    Dihias penuh variasi

    Agar menjiwai

    hakekat ilmu luhur

    Yang berlangsung di tanah Jawa (nusantara)

    Agama

    sebagai “pakaian” kehidupan


    PADA 2

    Jinejer ing Weddhatama

    Mrih tan kemba kembenganing pambudi

    Mangka

    nadyan tuwa pikun

    Yen tan mikani rasa

    Yekti sepi sepa lir sepah

    asamun

    Samasane pakumpulan

    Gonyak-ganyuk nglelingsemi


    Artinya:

    Disajikan dalam serat Wedhatama

    Agar jangan miskin pengetahuan

    Walaupun sudah tua pikun

    Jika tidak memahami rasa sejati (batin)

    Niscaya kosong tiada berguna bagai ampas

    Percuma sia-sia

    Di dalam

    setiap pertemuan sering bertindak ceroboh memalukan.


    PADA 3

    Nggugu karsane priyangga

    Nora nganggo peparah lamun angling

    Lumuh

    ingaran balilu

    Uger guru aleman

    Nanging janma ingkang wus waspadeng

    semu

    Sinamun samudana

    Sesadoning adu manis


    Artinya:

    Mengikuti kemauan sendiri

    Bila berkata tanpa dipertimbangkan (asal

    bunyi)

    Namun tak mau dianggap bodoh

    Selalu berharap dipuji-puji

    (sebaliknya) Ciri orang yang sudah memahami (ilmu sejati) tak bisa

    ditebak Berwatak rendah hati

    Selalu berprasangka baik.


    PADA 4

    Si pengung nora nglegewa

    Sangsayarda denira cacariwis

    Ngandhar-andhar

    angendukur

    Kandhane nora kaprah

    Saya elok alangka longkangipun

    Si

    wasis waskitha ngalah

    Ngalingi marang sipingging.


    Artinya:

    (sementara) Si dungu tidak menyadari

    Bualannya semakin menjadi jadi

    Ngelantur bicara yang tidak-tidak

    Bicaranya tidak masuk akal

    Makin

    aneh tak ada jedanya. Lain halnya

    Si Pandai cermat dan mengalah

    Menutupi aib si bodoh.


    PADA 5

    Mangkono ilmu kang nyata

    Sanyatane mung we reseping ati

    Bungah ingaran

    cubluk

    Sukeng tyas yen den ina

    Nora kaya si punggung anggung

    gumunggung

    Ugungan sadina dina

    Aja mangkono wong urip


    Artinya:

    Demikianlah ilmu yang nyata

    Senyatanya memberikan ketentraman hati

    Tidak merana dibilang bodoh

    Tetap gembira jika dihina

    Tidak seperti si

    dungu yang selalu sombong

    Ingin dipuji setiap hari

    Janganlah begitu

    caranya orang hidup.


    PADA 6

    Uripa sapisan rusak

    Nora mulur nalare ting saluwir

    Kadi ta guwa kang

    sirung

    Sinerang ing maruta

    Gumarenggeng anggereng anggung

    gumrunggung

    Pindha padhane si mudha

    Prandene paksa kumaki.


    Artinya:

    Hidup sekali saja berantakan

    Tidak berkembang, pola pikirnya carut

    marut

    Umpama goa gelap menyeramkan

    Dihembus angin

    Suaranya gemuruh

    menggeram, berdengung

    Seperti halnya watak anak muda

    Masih pula berlagak

    congkak


    PADA 7

    Kikisane mung sapala

    Palayune ngendelken yayah wibi

    Bangkit tur

    bangsaning luhur

    Lah iya ingkang rama

    Balik sira sarawungan bae durung

    Mring atining tata krama,

    Nggon-anggon agama suci.


    Artinya:

    Tujuan hidupnya begitu rendah

    Maunya mengandalkan orang tuanya

    Yang

    terpandang serta bangsawan

    Itu kan ayahmu !

    Sedangkan kamu kenal saja

    belum

    Akan hakikatnya tata krama

    Dalam ajaran agama yang suci


    PADA 8

    Socaning jiwangganira

    Jer katara lamun pocapan pasthi

    Lumuh asor kudu

    unggul

    Sumengah sesongaran

    Yen mangkono kena ingaran katungkul

    Karem

    ing reh kaprawiran

    Nora enak iku kaki.


    Artinya:

    Cerminan dari dalam jiwa raga mu

    Nampak jelas walau tutur kata halus

    Sifat pantang kalah maunya menang sendiri

    Sombong besar mulut

    Bila

    demikian itu, disebut orang yang terlena

    Puas diri berlagak tinggi

    Tidak baik itu nak !


    PADA 9

    Kekerane ngelmu karang

    Kakarangan saking bangsaning gaib

    Iku boreh

    paminipun

    Tan rumasuk ing jasad

    Amung aneng sajabaning daging kulup

    Yen kapengkok pancabaya

    Ubayane mbalenjani.


    Artinya:

    Di dalam ilmu yang dikarang-karang (sihir/rekayasa)

    Rekayasa dari

    hal-hal gaib

    Itu umpama bedak

    Tidak meresap ke dalam jasad

    Hanya ada

    di kulitnya saja nak

    Bila terbentur marabahaya

    Bisanya menghindari.


    PADA 10

    Marma ing sabisa-bisa

    Babasane muriha tyas basuki

    Puruitaa kang patut

    Lan traping angganira

    Ana uga angger ugering kaprabun

    Abon aboning

    panembah

    Kang kambah ing siang ratri.


    Artinya:

    Karena itu sebisa-bisanya

    Upayakan selalu berhati baik

    Bergurulah secara tepat

    Yang sesuai dengan dirimu

    Ada juga peraturan dan pedoman bernegara

    Menjadi syarat bagi yang berbakti

    Yang berlaku siang malam.


    PADA 11

    Iku kaki takokena

    Marang para sarjana kang martapi

    Mring tapaking tepa tulus

    Kawawa nahen hawa

    Wruhanira mungguh sanjataning ngelmu

    Tan mesthi neng janma wreda

    Tuwin muda sudra kaki.


    Artinya:

    Tulah nak, tanyakan

    Kepada para sarjana yang menimba ilmu

    Kepada jejak hidup para suri tauladan yang benar

    Dapat menahan hawa nafsu

    Pengetahuanmu adalah senyatanya ilmu

    Yang tidak harus dikuasai orang tua

    Bisa juga bagi yang muda atau miskin, nak !


    PADA 12

    Sapantuk wahyuning Allah

    Gya dumilah mangulah ngelmu bangkit

    Bangkit mikat reh mangukut

    Kukutaning Jiwangga

    Yen mangkono kena sinebut wong sepuh

    Liring sepuh sepi hawa

    Awas roroning ngatunggil.


    Artinya:

    Siapapun yang menerima wahyu Tuhan

    Dengan cermat mencerna ilmu tinggi

    Mampu menguasai ilmu kasampurnan

    Kesempurnaan jiwa raga

    Bila demikian pantas disebut “orang tua”

    Arti “orang tua” adalah tidak dikuasai hawa nafsu

    Paham akan dwi tunggal (menyatunya sukma dengan Tuhan)


    PADA 13

    Tan samar pamoring Sukma

    Sinukma ya winahya ing ngasepi

    Sinimpen telenging kalbu

    Pambukaning waana

    Tarlen saking liyep layaping ngaluyup

    Pindha pesating supena

    Sumusuping rasa jati.


    Artinya:

    Tidak lah samar sukma menyatu

    Meresap terpatri dalam keheningan semadi

    Diendapkan dalam lubuk hati

    Menjadi pembuka tabir

    Berawal dari keadaan antara sadar dan tiada

    Seperti terlepasnya mimpi

    Merasuknya rasa yang sejati.


    PADA 14

    Sajatine kang mangkono

    Wus kakenan nugrahaning Hyang Widi

    Bali alaming ngasuwung

    Tan karem karamean

    Ingkang sipat wisesa winisesa wus

    Mulih mula mulanira

    Mulane wong anom sami.


    Artinya:

    Sebenarnya keada'an itu merupakan anugrah Tuhan

    Kembali ersuas yang mengosongkan

    Tidak mengumbar nafsu duniawi

    Yang bersifat kuasa menguasai

    Kembali ke asal muasalmu

    Oleh karena itu

    Wahai anak muda sekalian.